Aktualizacja: 20 kwietnia 2020
Wraz z wybuchem epidemii COVID-19 podjęto w Polsce szereg działań, zarówno na poziomie regulacyjnym jak i mających charakter działań dobrowolnych, mających na celu zwalczanie rozprzestrzeniania się wirusa. Działania te wywierają jednakże negatywny wpływ na gospodarkę i mogą mieć niekorzystny wpływ na realizację niektórych umów.
Dotychczas podjęte obostrzenia regulacyjne obejmują: zaostrzenie kontroli na wszystkich granicach państwowych (przy czym cudzoziemców obowiązuje zakaz wjazdu do Polski, obywateli polskich powracających do kraju obowiązuje kwarantanna, natomiast transport towarów generalnie nie podlega jakimkolwiek ograniczeniom), zawieszenie międzynarodowego pasażerskiego ruchu lotniczego i kolejowego, zamknięcie sklepów w centrach handlowych (o powierzchni ponad 2000 m. kw., z wyjątkiem supermarketów spożywczych, aptek, drogerii i wybranych innych sklepów). Działalność restauracji, kawiarni oraz barów została ograniczona wyłącznie do przygotowania posiłków na wynos i obsługi dostaw do klienta. Publiczne zgromadzenia powyżej dwóch osób są zabronione.
Zamknięte zostały parki, bulwary, plaże, promenady, kina, muzea, siłownie, baseny i biblioteki oraz hotele (z wyjątkiem trwającej w niej kwarantanny lub delegacji służbowych). Nie obowiązują ograniczenia w krajowym transporcie pasażerskim pod warunkiem utrzymania określonego limitu pasażerów w transporcie publicznym i niepublicznym.
Z racji znikomej liczby klientów niektórzy przedsiębiorcy zawieszają działalność w celu obniżenia kosztów operacyjnych. Wprowadzono prawny zakaz wychodzenia z domu za wyjątkiem drogi do pracy oraz zaspokajania niezbędnych potrzeb (np. niezbędne zakupy w określonych godzinach dla wybranych grup wiekowych pod pewnymi obostrzeniami), przy czym wyjście z domu dla osób poniżej 13 roku życia jest obowiązkowe pod opieką dorosłego. Od 16 kwietnia 2020 r. w miejscach publicznych obowiązkowe jest zasłonięcie ust i nosa.
Wiele przedsiębiorstw przestawiło się w miarę możliwości na pracę zdalną. Instytucje publiczne wykonują swoją pracę zdalnie, chyba że nie gwarantuje to realizacji ich kluczowych obowiązków.
Godnym odnotowania jest utrzymanie bieżącego ratingu kredytowego Polski przez agencję Fitch ze stabilną prognozą w sytuacji, gdy ratingi kredytowe coraz większej liczby państw są obniżane wobec przyjmowanych przez nie pakietów stymulujących gospodarki oraz obniżonych prognoz wzrostu PKB.
Realizacja niektórych umów stała się lub może wkrótce stać się utrudniona, a kontrahenci muszą ocenić dostępne w zaistniałej sytuacji środki zaradcze dla nich oraz dla ich kontrahentów. Należy podkreślić, że niewykonanie umowy przez jedną ze stron może wywołać efekt domina, w konsekwencji uniemożliwiając innym stronom wykonanie innych spoczywających na nich zobowiązań. Na przykład najemca, którego sklep został zamknięty może zaprzestać płacenia czynszu właścicielowi nieruchomości, który w takiej sytuacji będzie miał z kolei trudności z obsługą swojego kredytu hipotecznego. W związku z tym przygotowywane są środki na poziomie branżowym (w trybie samoregulacji) lub państwowym (w postaci przepisów obowiązujących w sytuacjach nadzwyczajnych), przy czym wskazana jest ich koordynacja na poziomie branżowym. Środki skierowane wyłącznie do jednej określonej grupy przedsiębiorców w jednym sektorze mogą rodzić niepożądane skutki, np. pomoc poszkodowanym najemcom poprzez wprowadzenie ustawowego zawieszenia płatności czynszu bez równoczesnego wsparcia dla właścicieli nieruchomości będących równocześnie kredytobiorcami spowoduje jedynie przeniesienie problemu braku płynności w inne miejsce. Wspieranie poszkodowanych kredytobiorców, np. poprzez zawieszenie obsługi zadłużenia, może z kolei zaszkodzić kredytodawcom, chyba że zostaną równocześnie wdrożone odpowiednie środki mające na celu pomoc bankom, np. w formie dofinansowania przez państwo płatności odsetkowych lub zapewnienia bankom dodatkowej płynności.
Można wyróżnić cztery podstawowe ustawowe i umowne środki zaradcze, które w ograniczonym zakresie mogą znaleźć zastosowanie w zaistniałej sytuacji. Stronom dotkniętym kryzysem zaleca się dokonanie oceny czy dane środki zaradcze mogą okazać się odpowiednie w ich sytuacji.
Pierwszy z nich to zasada rebus sic stantibus ustanowiona w kodeksie cywilnym. Art. 3571 kodeksu cywilnego stosuje się jeżeli: (i) ma miejsce nadzwyczajna zmiana stosunków, (ii) okoliczności te nie zostały przewidziane przez strony w chwili zawarcia umowy, (iii) spełnienie świadczenia wiązałoby się z nadmiernymi trudnościami lub poniesieniem przez stronę rażących strat oraz (iv) istnieje związek przyczynowy między pkt. (i) i (iii). W przypadku łącznego spełnienia ww. warunków, sąd może, po rozważeniu interesów stron i zasad współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę, sąd może, w razie potrzeby, orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzednim.
Przepis ten można stosować do wszystkich umów (pożyczek, najmu, sprzedaży, itp.) podlegających prawu polskiemu. Wymaga on wystąpienia do sądu z powództwem o modyfikację (albo ograniczenie, zawieszenie lub unieważnienie) sposobu wykonania umowy. Należy zaznaczyć, że zastosowanie tego środka nie przyniesie zatem żadnych natychmiastowych skutków.
Drugim dostępnym środkiem są częstokroć umieszczane w umowach klauzule dotyczące siły wyższej (vis major). Zapewniają one stronie poszkodowanej możliwość uzyskania podobnego rozwiązania, przy czym zazwyczaj działają automatycznie, tzn. nie wymagają skierowania sprawy do sądu. Każda klauzula dotycząca siły wyższej jest wyjątkowa i ma własną specyfikę, dlatego też jej zastosowanie w danych okolicznościach wymaga wnikliwej analizy.
Niemniej jednak klauzule dotyczące siły wyższej nie są standardowo umieszczane w dokumentacji kredytowej. Zamiast powyższego w umowach kredytowych powszechnie stosuje się klauzule dotyczące istotnej zmiany okoliczności, określane jako Material Adverse Effect / Material Adverse Change (dosłownie: Istotny Niekorzystny Wpływ/Istotna Niekorzystna Zmiana), które co prawda nie rozwiązują problemów strony dotkniętej okolicznością siły wyższej, lecz uprawniają kredytodawcę do skorzystania z przysługujących mu środków kontraktowych, łącznie z wypowiedzeniem kredytu (w sytuacji gdy takiej sytuacji towarzyszą innego rodzaju przypadki naruszenia).
Trzecim środkiem zaradczym jest ubezpieczenie wykupione w związku z umową lub udzielona w związku z nią gwarancja. W tej kategorii wyróżnia się: (i) ubezpieczenie od utraty przychodu (w przypadku gdy kredytobiorca jest beneficjentem), przy czym zwyczajowo prawa z ubezpieczenia podlegają cesji na rzecz kredytodawcy, lub (ii) ubezpieczenie kredytu, w przypadku którego przedmiotem ubezpieczenia jest ryzyko kredytodawcy lub możliwość utraty przez kredytobiorcę zdolności do obsługi długu. Gwarancje bankowe lub ubezpieczeniowe są również często wykorzystywane do zabezpieczenia płatności z tytułu najmu i innych należności, jednakże wyłącznie na ograniczony okres. Każdy przypadek takiego ubezpieczenia lub gwarancji jest specyficzny dla danych okoliczności, dlatego wnikliwej analizie należy poddać sformułowania warunków ubezpieczenia/gwarancji (które mogą przy tym również zawierać klauzule dotyczące siły wyższej) a także okoliczności, w jakich znalazła się dana strona.
Czwartym środkiem zaradczym jest zabezpieczenie powództwa. Co prawda sądy powszechne odwołały rozprawy zaplanowane na marzec i kwiecień, jednakże nadal rozpatrują (i planują dalsze rozpatrywanie w czasie trwania nadzwyczajnych okoliczności związanych z COVID-19) wnioski o zabezpieczenie powództwa – tj. wnioski składane przez jedną ze stron umowy o czasowe uregulowanie stosunków stron w świetle zmienionych okoliczności. Rozstrzygnięcie sądu w takich sytuacjach zapada w terminie 7-14 dni bez udziału drugiej strony i może obejmować częściowe lub pełne zawieszenie obowiązku świadczenia przez powoda, np. zawieszenie obowiązku zapłaty czynszu, świadczenia usług lub kontynuacji robót budowlanych. Strony mogą również wnioskować o wstrzymanie – w drodze złożenia wniosku o zabezpieczenie powództwa – zaspokojenia się z takich zabezpieczeń ustanowionych na zabezpieczenie wykonania umowy, jak np. gwarancje bankowe.
Dla podmiotów dotkniętych zaistniałą sytuacją ocena opisanych powyżej dostępnych środków powinna stanowić absolutny priorytet. Jednocześnie rządy na całym świecie podejmują nowe nadzwyczajne środki w odpowiedzi na kryzys, a Polska nie jest tu wyjątkiem.
Polski rząd zaproponował „tarczę antykryzysową”, obejmującą pakiet projektów ustaw, które zostały uchwalone przez Sejm i uzyskały podpis Prezydenta w dniu 31 marca 2020 r. Ustawy zasadniczo wchodzą w życie z dniem ogłoszenia. Pakiet ten obejmuje m.in. takie rozwiązania jak:
1. Ustawowe "zawieszenie" umów najmu w galeriach handlowych (o powierzchni powyżej 2000 m2) w przypadku gdy w czasie kryzysu działalność najemcy została zakazana, wzajemne zobowiązania stron umowy najmu wygasają. Najemcy będą zobowiązani do złożenia bezwarunkowej i wiążącej oferty przedłużenia obowiązywania umowy na dotychczasowych warunkach o okres obowiązywania zakazu przedłużony o sześć miesięcy. Przedmiotowy przepis nie dotyczy opłat czynszowych za powierzchnie w budynkach niebędących centrami handlowymi (np. powierzchni biurowych, hoteli, powierzchni handlowych poza centrami handlowymi).
2. Bankom przysługuje prawo zmiany warunków umów kredytowych zawartych z MŚP przed dniem 8 marca 2020 r. (w tym harmonogramu spłat), jeżeli zmiana jest uzasadniona oceną sytuacji ekonomiczno-finansowej kredytobiorcy dokonaną przez bank nie wcześniej niż 30 września 2019 r. Każda taka zmiana będzie jednak wymagała zgody kredytobiorcy, dlatego też uważamy, że środek ten będzie miał niewielkie znaczenie praktyczne (strony zawsze mogą zmienić swoją umowę). Jedynym istotnym ograniczeniem jest to, że nowe warunki umowy kredytowej proponowane przez bank nie mogą prowadzić do pogorszenia sytuacji ekonomicznej i finansowej kredytobiorcy. Rząd wydaje się oczekiwać, że banki przejmą inicjatywę i zaproponują lepsze warunki finansowania (zawieszenie płatności, wydłużenie terminu zapadalności). Ponadto każda taka zmiana wymaga zgody kredytobiorcy i nie może być dla niego niekorzystna. Powyższe rozwiązanie jest zasadniczo zgodne z reakcją polskiego sektora bankowego na kryzys (omówioną poniżej).
W obecnym kształcie środek ten będzie stosować się do sektora MŚP, tj. przedsiębiorców zatrudniających mniej niż 250 pracowników z rocznymi obrotami poniżej 50 milionów euro lub wartością aktywów (na koniec roku) poniżej 43 milionów euro. Będzie stosować się wyłącznie do kredytów udzielanych na podstawie polskiego prawa bankowego (i generalnie przez polskie banki).
3. Rozliczenie wsteczne strat za rok 2020 na poczet dochodów w 2019 r. skutkujące ewentualnym zwrotem podatku dochodowego zapłaconego za rok 2019.
4. Zawieszenie płatności na poczet opłat za użytkowanie wieczyste do końca czerwca 2020 i umożliwienie zwolnienia z płatności podatku od nieruchomości przez gminy.
5. Pomoc państwa dla dotkniętych sytuacją przedsiębiorców w formie dotacji lub pożyczek dla przedsiębiorców, mająca na celu zapobieganie braku płynności, a także wszczynaniu formalnych postępowań restrukturyzacyjnych.
6. Umożliwienie spółkom handlowym zdalnego prowadzenia działalności poprzez uproszczenie formalności związanych z zarządzaniem na odległość, zgromadzeniami wspólników/akcjonariuszy oraz głosowaniem, np. za pomocą środków komunikacji bezpośredniej, np. w trybie telekonferencji.
Ponadto, w dniu 16 kwietnia 2020 r. przyjęte zostały nowe rozwiązania w ramach pakietu pomocowego, które zostały wstępnie omówione przez prawników Dentons w odniesienu do dużych przedsiębiorców. Czytaj więcej
Polski sektor bankowy zareagował na oczekiwane trudności w spłacie kredytów, przygotowując wspólną politykę. W dniu 16 marca 2020 r. Związek Banków Polskich (ZBP) wydał publiczny komunikat, w którym uznał proaktywne działania podejmowane przez banki w celu zaradzenia spodziewanym trudnościom z obsługą zadłużenia za pożądane i potrzebne oraz wskazał, że należy zapewnić odformalizowany proces restrukturyzacji kredytów bankowych. Plan działania obejmuje:
W dniu 31 marca 2020 r. ZBP poinformował, że 18 banków komercyjnych wdrożyło już powyższy plan działania i szacuje się, że w 2020 r. zostanie nim objęte 20 miliardów złotych kredytów. Urząd Komisji Nadzoru Finansowego (UKNF) przyjął tę inicjatywę i w dniu 18 marca 2020 r. wydał Pakiet impulsów nadzorczych na rzecz bezpieczeństwa i rozwoju sektora bankowego. Podejście to zostało potwierdzone w ramach wydanego stanowiska w dniu 31 marca 2020 r., w którym UKNF:
Należy podkreślić, że niezależnie od dotychczasowych czy nowych ustawowych oraz umownych środków, strony w każdej sytuacji mają możliwość zmiany łączącego je stosunku umownego (w zakresie ograniczonym przez dotychczasowe czy nowe przepisy). W wielu przypadkach takie rozwiązanie może okazać się najlepszym środkiem zaradczym, ponieważ będzie dokładnie odpowiadać konkretnej sytuacji w danym projekcie. Nie trzeba dodawać, że powyższe wymaga zgody wszystkich zaangażowanych stron, a zakres ustępstw stron w obecnej sytuacji będzie kształtowany w oparciu o postanowienia dotychczasowych umów, obecnie przewidywane zmiany w przepisach, sytuację ekonomiczną stron oraz ulgi finansowe udzielane przez władze w celu ułatwienia realizacji umów.
Rząd polski wydaje się przejawiać niechęć do dokonywania za pomocą środków legislacyjnych istotnych działań interwencyjnych w zakresie zmian warunków udzielania pożyczek, np. w postaci ustawowego zawieszenia płatności, w szczególności w odniesieniu do pożyczek komercyjnych. Sytuacja jest oczywiście bardzo dynamiczna i powyższe może ulec zmianie. Jednakże biorąc pod uwagę skoordynowaną reakcję polskich banków na kryzys, która póki co nie została wymuszona jakimikolwiek rozwiązaniami rangi ustawowej, wydaje się bardzo prawdopodobne, że wystarczającym rozwiązaniem może okazać się samoregulacja sektora bankowego, pod warunkiem, że bank centralny, Ministerstwo Finansów i inne agencje rządowe pozwolą bankom na rozluźnienie pewnych limitów w celu poprawy płynności, tym samym umożliwiając bankom dokonanie zastrzyku finansowego zapewniającego płynność przedsiębiorcom i wsparcie swoich obecnych kredytobiorców.
Może to otworzyć drogę do wypracowania wspólnej reakcji rynkowej w pewnych dobrze zorganizowanych sektorach finansowych, takich jak sektor kredytów hipotecznych, która posłuży jako pewnego rodzaju standardowy mechanizm restrukturyzacji zobowiązań („standstill"), możliwy do wykorzystana do rozwiązania sytuacji kryzysowej. ZBP proponuje, aby warunki takich porozumień „standstill” zawieszały płatności (kapitału a ewentualnie nawet i odsetek) i wydłużały terminy zapadalności o maksymalnie 3 miesiące. Uważamy, że w takim przypadku można również rozważyć zmianę lub zawieszenie testowania współczynników finansowych. Jest jednak o wiele za wcześnie, by mówić o jakichkolwiek utrwalonych praktykach rynkowych lub wspólnie uzgodnionych reakcjach sektorowych.
Finansowanie OZE jest zazwyczaj organizowane w trybie project finance. Jednym ze standardowych przypadków naruszenia w ramach tego typu finansowania jest wystąpienie siły wyższej w rozumieniu kluczowych dokumentów projektu. Definicja „Kluczowego dokumentu projektu" zwykle obejmuje takie dokumenty jak Umowa na dostawę turbin (dla farm wiatrowych) oraz umowa na dostawę modułu fotowoltaicznego lub inwertera (dla elektrowni słonecznych). Klauzule dotyczące czasu trwania siły wyższej i jej wpływu na dotrzymanie „Daty Zakończenia Projektu" są różne dla każdej transakcji. Chociaż COVID-19 może opóźnić osiągnięcie Daty Zakończenia Projektu (w szczególności ze względu na dostawców posiadających zakłady produkcyjne w Chinach), sytuacja ta, w zależności od jej przewidywanej długości, może wymagać – jeśli tak zdecyduje bank finansujący – zgody na odstąpienie od egzekwowania zobowiązania lub zmiany dokumentacji finansowej.
Proponowane przepisy antykryzysowe umożliwią wytwórcom OZE, którzy wygrali aukcje, (i) przedłużenie terminów rozpoczęcia sprzedaży energii w ramach systemu aukcyjnego oraz (ii) wydłużenie maksymalnego wieku urządzeń przeznaczonych do wytwarzania energii, określonego w ustawie o odnawialnych źródłach energii („ustawa OZE”). Proponowane przedłużenie podlegałoby szczegółowej procedurze i wymagało postanowienia Prezesa URE, który może udzielić przedłużenia o okres wskazany we wniosku wytwórcy OZE, nie dłużej jednak niż do 12 miesięcy.
Wytwórcy energii z OZE, którzy wygrali przetargi rozstrzygnięte przed 2019 r., mogą przedłużyć na mocy art. 17 Ustawy o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii z 2019 r. terminy na rozpoczęcie sprzedaży energii. Czytaj więcej
Kancelaria Dentons uruchomiła serwis COVID-19 Hub. Można w nim znaleźć przydatne informacje z Polski i wielu innych krajów na całym świecie. Ponieważ aktualna sytuacja jest bardzo dynamiczna, warto być na bieżąco.
Niezamówione wiadomości i inne informacje przesłane dobrowolnie do firmy Dentons, nie będą uznane za informacje poufne i mogą zostać ujawnione osobom trzecim, mogą pozostać bez odpowiedzi i nie stanowią podstawy relacji pomiędzy prawnikiem a klientem. Jeśli nie jesteś klientem Dentons, prosimy o nieprzesyłanie informacji o charakterze poufnym.
Opis dostępny w innej wersji językowej.
Zostaniesz teraz przekierowany ze strony Dentons na stronę $redirectingsite w języku angielskim. Aby kontynuować, kliknij „Zatwierdź”.
Zostaniesz teraz przekierowany ze strony Dentons na stronę Beijing Dacheng Law Offices, LLP. Aby kontynuować, kliknij „Zatwierdź”.