Od 1 stycznia 2021 r. ograniczenia w stosowaniu klauzul abuzywnych we wzorcach umownych, kojarzone zwykle z relacją B2C, będą obowiązywać również w niektórych relacjach B2B.

To jednak nie jedyna zmiana dotycząca ochrony konsumentów wprowadzana Ustawą z dnia 31 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych. Niektórych klientów-przedsiębiorców obejmie też konsumencka ochrona w zakresie rękojmi za wady i prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Przy okazji omawiamy też projekt odrębnej nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów („uokk”), wprowadzającej nowe narzędzia wykrywania naruszeń praw konsumentów, oraz podsumowujemy wakacyjne orzecznictwo TSUE dotyczące obowiązków informacyjnych o podmiotach ADR i platformie ODR.

Kto skorzysta z rozszerzonej ochrony konsumenckiej?

Do tej pory w praktyce obrotu B2C i B2B przyjęło się, że wystawienie faktury za towar lub usługę „na firmę” wskazuje na obrót profesjonalny, a zatem przepisy konsumenckie nie mają zastosowania. Tymczasem nadchodzące zmiany spowodują, że niektóre przepisy o ochronie konsumentów obejmą również przedsiębiorców – osoby fizyczne zawierających z innymi przedsiębiorcami umowy co prawda bezpośrednio związane z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą lub zawodową, lecz nie o „charakterze zawodowym”.

Jak ustalić, czy umowa ma charakter zawodowy?

Jeśli przedmiot zakupu wiąże się z działalnością nabywcy wskazaną w CEIDG (np. ślusarz kupuje holajzę), to należy założyć charakter zawodowy umowy. W przeciwnym razie (np. gdy ślusarz kupuje biurko do swojego warsztatu) nabywcę obejmie ograniczona ochrona konsumencka. Jak łatwo się domyślić, niekiedy analiza może być trudniejsza, zwłaszcza, że ustawa sugeruje, że charakter niezawodowy umowy może wynikać też z innych przesłanek niż samo PKD kupującego (np. z opisu działalności na stronie internetowej przedsiębiorcy). W analizie nie pomaga również uzasadnienie ustawy, które sugeruje, że częstotliwość czynności ma znaczenie dla ustalenia, czy ma ona charakter zawodowy. Pamiętać przy tym należy, że już w świetle aktualnie obowiązującego prawa klienta-przedsiębiorcę należy traktować jak konsumenta, jeśli umowa nie jest bezpośrednio związana z jego działalnością gospodarczą (np. jeśli ślusarz kupuje perukę).

Z jakiej ochrony będą korzystać osoby fizyczne-przedsiębiorcy?

Osoby fizyczne-przedsiębiorcy korzystać będą z ochrony tylko w zakresie (i) klauzul abuzywnych, (ii) rękojmi za wady i roszczenia sprzedawcy w związku z wadliwością rzeczy sprzedanej oraz (iii) prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Nie obejmie ich natomiast instytucjonalna ochrona sprawowana zwłaszcza przez UOKiK. Za ewentualne naruszenia ich praw konsumenckich nie będą zatem groziły kary z uokk.

Jakie zmiany powinni rozważyć przedsiębiorcy zawierający umowy w modelu B2B?

Zmiany najbardziej odczują przedsiębiorcy prowadzący działalność na masową skalę w oparciu o regulaminy i inne wzorce umowne (np. sektor e-commerce, usługi finansowe, telekomunikacyjne, itd.). W praktyce będą musieli rozróżniać już nie tylko transakcje B2C i B2B, ale też nową grupę klientów: osoby fizyczne-przedsiębiorców dokonujących czynności niemających charakteru zawodowego. Sprzedawca będzie musiał podjąć dodatkowe działania w celu ustalenia statusu klienta, co może wymagać wprowadzania kolejnych formularzy i oświadczeń w systemach. Ponadto, jako że tej nowej grupie klientów przysługuje mniej praw niż konsumentom, skopiowanie względem nich regulaminów B2C – jakkolwiek dopuszczalne – może nie leżeć w interesie sprzedawcy. Konieczne zatem może być przygotowanie nowych procedur i regulaminów dedykowanych do ich obsługi.

Projekt nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów: nowe narzędzia wykrywania naruszeń praw konsumentów

Przy okazji warto mieć na uwadze planowane zmiany – na razie na etapie uzgodnień międzyresortowych – w zakresie uprawnień Prezesa UOKiK, tym razem dotyczące już jednak ochrony konsumentów sensu stricte. Nowelizacja ta wdroży do polskiego porządku prawnego unijne Rozporządzenie (UE) 2017/2394 w sprawie współpracy między organami krajowymi odpowiedzialnymi za egzekwowanie przepisów prawa w zakresie ochrony konsumentów.

Zgodnie z nowymi przepisami Prezes UOKiK będzie:

• mógł nakazać przedsiębiorcy zamieszczenie na interfejsie internetowym (stronie internetowej, aplikacji, itp.) ostrzeżenia dla konsumentów o naruszeniu praw konsumentów, usunięcie z interfejsu treści, które naruszają prawa konsumentów, ograniczenie dostępu do lub wyłączenie interfejsu, czy wręcz usunięcie domeny internetowej – i to jeszcze w toku postępowania, w drodze tzw. decyzji tymczasowej;
• miał narzędzia umożliwiające egzekwowanie ww. nakazów poprzez zwrócenie się w tym celu do podmiotów trzecich (np. hostingodawców);
• prowadził rejestr usuniętych domen, a przedsiębiorcy telekomunikacyjni będą prawnie zobowiązani do uniemożliwienia dostępu do domen wpisanych do rejestru oraz do przekierowywania połączeń z tych domen na stronę UOKiK.

Prezes UOKiK będzie też dysponował rozszerzonymi uprawnieniami w ramach instytucji tajemniczego klienta. Obecnie w toku zakupu kontrolowanego kontrolujący może tylko podjąć czynności zmierzające do zakupu towaru. Planowana nowelizacja zakłada możliwość zakupu towaru, a następnie jego obserwacji, badania, demontażu lub testowania. Co istotne, nowelizacja zakłada możliwość dokonania zakupu incognito i utrwalenie przebiegu zakupu kontrolowanego (przy czym będzie to wymagało uprzedniej zgody SOKiK). Kontrolowany przedsiębiorca będzie miał prawo złożenia zażalenia do SOKiK na sposób prowadzenia czynności.

Nowelizacja umożliwi też UOKiK prowadzenie przeszukań w postępowaniach konsumenckich (zarówno klauzulowych, jak i dotyczących naruszenia zbiorowych interesów konsumentów).

Warto zajrzeć do regulaminów także w zakresie obowiązków informacyjnych o podmiotach ADR i platformie ODR

W okresie wakacyjnym TSUE wydał wyrok w sprawie obowiązku przedsiębiorców do zamieszczania w regulaminach dostępnych na ich stronach internetowych informacji o podmiotach oferujących alternatywne metody rozstrzygania sporów (wyrok z dnia 25 czerwca 2020 r. w sprawie C-380/19).

TSUE stwierdził, że przedsiębiorca, który udostępnia na swojej stronie internetowej ogólne warunki umów, nawet jeśli nie zawiera umów za pośrednictwem tej strony, jest zobowiązany do udostępnienia w tych ogólnych warunkach umów informacji o podmiotach ADR właściwych dla tego przedsiębiorcy. Trybunał podkreślił, że nie wystarczy, że przedsiębiorca przedstawi te informacje w innych dokumentach / zakładkach na stronie www. Orzeczenie to rozwiewa wątpliwości co do tego, czy wystarczy, że ww. informacje znajdują się na stronie internetowej przedsiębiorcy, ale niekoniecznie bezpośrednio w regulaminie.

Te konkluzje TSUE mogą przy tym mieć przełożenie również na zamieszczanie w regulaminach linku do platformy ODR Komisji Europejskiej przez przedsiębiorców zawierających internetowe umowy sprzedaży lub świadczenia usług.