13 marca 2023 r. Prezydent RP podpisał długo wyczekiwaną Ustawę z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych oraz niektórych innych ustaw („Ustawa”). Ustawa wejdzie w życie po upływie 30 dni od ogłoszenia, z wyjątkiem przepisów dotyczących włączenia mieszkańców gminy, na terenie której zlokalizowana ma być elektrownia wiatrowa do katalogu prosumentów wirtualnych, które wejdą w życie z dniem 2 lipca 2024 r.

Głównym założeniem Ustawy jest wprowadzenie możliwości modyfikacji istniejącej zasady odległościowej dotyczącej lokalizowania elektrowni wiatrowych (zasada 10H), przy jednoczesnym utrzymaniu zasady lokalizowania nowych elektrowni wiatrowych, wyłącznie na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego („MPZP”).

Planowane jest jednak dopuszczenie modyfikacji ustawowej odległości elektrowni wiatrowej od budynków mieszkalnych lub budynków o funkcji mieszanej ustalonej zgodnie z istniejącą zasadą 10H poprzez jej uelastycznienie i oddanie kompetencji do decydowania o minimalnej odległości lokalizacji elektrowni wiatrowych poszczególnym gminom w ramach ich władztwa planistycznego. Ustawa zakłada zachowanie nieprzekraczalnej minimalnej odległości, która nie może być modyfikowana przez gminę. Zgodnie z powyższym, MPZP będzie mógł określać odległość elektrowni wiatrowej inną niż 10H od budynku mieszkalnego lub budynku o funkcji mieszanej, mając na uwadze zasięg oddziaływań elektrowni wiatrowej, jednakże przy zachowaniu bezwzględnej odległości minimalnej (700 metrów).

Wymagania dla nowych planów miejscowych dla elektrowni wiatrowych

Ustawa przewiduje, że nowy MPZP na podstawie którego ma być lokalizowana elektrownia wiatrowa powinien określać maksymalną całkowitą wysokość elektrowni wiatrowej, maksymalną średnicę wirnika wraz z łopatami i maksymalną liczbę elektrowni wiatrowych. Obowiązek uchwalenia MPZP dotyczyć ma całego obszaru położonego w granicach gminy, w której lokalizowana będzie elektrownia wiatrowa, znajdującego się w odległości ustalonej zgodnie z przyjętą zasadą lokalizacji elektrowni wiatrowych.

Dodatkowo, w przypadku, gdy odległość elektrowni wiatrowej od budynku mieszkalnego albo budynku o funkcji mieszanej, w skład której wchodzi funkcja mieszkalna będzie mniejsza niż dziesięciokrotność całkowitej wysokości elektrowni wiatrowej i wykraczać będzie poza granice gminy, w której lokalizowana będzie elektrownia wiatrowa, obowiązek sporządzenia MPZP będzie dotyczył również gminy pobliskiej dla obszaru położonego na jej terenie, znajdującego się co najmniej w obrębie odległości nie większej niż 700 metrów od tej elektrowni wiatrowej. Chyba, że dla obszaru tego istnieje już plan miejscowy, który uniemożliwia zabudowę budynkami mieszkalnymi lub budynkami o funkcji mieszanej, w skład których wchodzi funkcja mieszkalna.

W przypadku braku takiego MPZP lub gdy istniejący MPZP zezwala na zabudowę budynkami mieszkalnymi lub budynkami o funkcji mieszanej, wówczas organ architektoniczno-budowlany odmówi wydania pozwolenia na budowę dla tych elektrowni wiatrowych, dla których określona w MPZP minimalna odległość wykracza poza granicę gminy.

Pojęcie gminy pobliskiej zostało również zdefiniowane w projekcie. Jest to gmina, której obszar w całości lub w części jest położony w odległości mniejszej niż dziesięciokrotność maksymalnej całkowitej wysokości danej elektrowni wiatrowej lokalizowanej na terenie innej gminy. Przy czym nie musi być to koniecznie gmina bezpośrednio sąsiadująca z gminą, w której lokalizowana jest elektrownia wiatrowa. Zgodnie z Ustawą, jeżeli MPZP dla zasięgu oddziaływań elektrowni wiatrowych nie zostanie uchwalony w gminie pobliskiej, wydanie pozwolenia na budowę dla takich elektrowni nie będzie możliwe.

Pozytywnie należy ocenić proponowaną zmianę w zakresie treści studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, która przewiduje, że wymóg uwzględnienia minimalnej odległości elektrowni wiatrowej od budynku mieszkalnego nie będzie musiał być wprowadzony na etapie sporządzenia i uchwalenia studium lub jego zmiany. W uzasadnieniu Ustawy wskazano, że jest to podyktowane tym, że etap sporządzania studiów może być zbyt wczesny, aby określać dokładne odległości elektrowni wiatrowych od zabudowy, gdyż na tym etapie może nie być w dużej mierze wiadome czy na danym obszarze powstaną akurat elektrownie wiatrowe, jakiego rodzaju technologie zostaną wykorzystane lub jakie uwarunkowania środowiskowe odegrają w danym przypadku kluczową rolę. Takie stanowisko autorów Ustawy należy uznać za korzystne dla inwestorów, gdyż często w praktyce zdarza się, że gminy przypisują studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego wiążący charakter na poziomie szczegółowych rozwiązań zapominając, że wiążący charakter ustaleń studium odnosi się do kwestii podstawowego przeznaczenia terenu.

Istniejący MPZP

Ustawa umożliwia również lokalizację elektrowni wiatrowych na podstawie MPZP, które obowiązywały w dniu wejścia w życie ustawy odległościowej. Jeżeli MPZP w dniu wejścia w życie nowelizacji określałby minimalną odległość elektrowni wiatrowej od budynków mieszkalnych poniżej 10H lub w ogóle nie określał takiej odległości, to już w dniu wejścia w życie nowelizacji można lokalizować na jego podstawie elektrownie wiatrowe lub wydawać dla nich pozwolenia na budowę, czy decyzje środowiskowe, o ile te elektrownie spełniałyby wymóg zachowania minimalnej odległości 700 m. Do takich istniejących MPZP nie będą miały również zastosowania ograniczenia w zakresie lokalizacji elektrowni wiatrowych dotyczące (i) sieci elektroenergetycznych najwyższych napięć oraz (ii) form ochrony przyrody, o których mowa powyżej.

Potencjalni inwestorzy powinni zwrócić szczególną uwagę na sposoby określania minimalnej odległości elektrowni wiatrowych od budynków mieszkalnych lub budynków o funkcji mieszanej. Mianowicie na to, że inne są sposoby na określenie tej odległości na potrzeby wydania pozwolenia na budowę dla elektrowni wiatrowych (tj. liczenie odległości w odniesieniu do okręgu obrysu wieży elektrowni) oraz na potrzeby lokalizowania elektrowni wiatrowych, czyli np. uzyskania decyzji środowiskowych (tj. odległość liczona w odniesieniu do linii rozgraniczającej teren, którego sposób zagospodarowania określony w MPZP dopuszcza budowę elektrowni wiatrowej).

Lokalizacja elektrowni wiatrowych, a sieci elektroenergetyczne najwyższych napięć oraz formy ochrony przyrody

Ustawa przewiduje również nowe zasady lokalizowania elektrowni wiatrowych względem linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia (110 kV – 400 kV) – minimalna odległość pomiędzy elektrowniami i liniami powinna być równa lub większa od trzykrotności maksymalnej średnicy wirnika wraz z łopatami (odległość 3D) albo równa lub większa od dwukrotności maksymalnej całkowitej wysokość elektrowni wiatrowej (odległość 2H), określonej w MPZP, zależnie od tego, która z tych wartości będzie większa.

Dodatkowo planowane jest utrzymanie zakazu lokalizacji elektrowni wiatrowych na obszarach parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych i obszarów Natura 2000. Obowiązek zachowania odległości pozostawiony będzie w przypadku parków narodowych (10H) i rezerwatów przyrody (500 metrów).

Mieszkańcy gminy jako prosumenci wirtualni

Inwestor realizujący elektrownie wiatrową do udostępnienia co najmniej 10 procent mocy zainstalowanej farmy wiatrowej na rzecz mieszkańców gminy w formule prosumenta wirtualnego.

Mieszkańcy będą mogli stać się prosumentami wirtualnymi, obejmując na 15 lat udział w mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowej nie większy niż 2 kW. Udział prosumenta wirtualnego energii odnawialnej w wytwarzaniu energii przez elektrownię wiatrową byłby proporcjonalny do procentowego udziału w mocy zainstalowanej przysługującej mieszkańcowi gminy w łącznej mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowej.

Ustawa reguluje również mechanizm wyceny udziału mieszkańca w mocy zainstalowanej elektrowni wiatrowej będącego iloczynem tego udziału oraz kosztu budowy elektrowni wiatrowej. Koszt budowy farmy wiatrowej wyrażony w zł na kW nie może być wyższy niż wynika to z ceny referencyjnej dla energii z farm wiatrowych powyżej 1 MW mocy (obecnie 295 złotych za MWh), referencyjnego rocznego wolumenu produkcji energii 3300 MWh/MW oraz współczynnika 6,7 (podzielonego przez 1000).

Biorąc pod uwagę aktualną cenę referencyjną w systemie aukcyjnym mieszkaniec, chcąc skorzystać z proponowanych rozwiązań musiałby zapłacić za 1 kW udziału w mocy farmy wiatrowej maksymalnie ok. 6,5 tys. złotych, co może okazać się zbyt wysokim kosztem.

Status prosumenta wirtualnego pozwoli mieszkańcowi na sprzedaż swojej części energii wyprodukowanej w farmie wiatrowej w systemie tzw. net-billingu. W systemie tym, prosument sprzedaje energię wytworzoną z udziału w mocy w farmie wiatrowej jednocześnie kupuje energię z sieci, gdy instalacja nie pokrywa swojego zapotrzebowania wg stawek swojego sprzedawcy.

Przepisy dotyczące udostępniania mocy zainstalowanej na rzecz mieszkańców gminy wejdą w życie 2 lipca 2024 r. Elektrownie, które uzyskają pozwolenie na budowę przed tą datą, nie będą nimi objęte.