Z dniem 14 marca 2024 roku wejdą w życie kolejne przepisy ustawy z dnia 7 lipca 2023 roku o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw („Ustawa nowelizująca”). Ich głównym celem jest nadanie stałego charakteru rozwiązaniom funkcjonującym już w procedurze cywilnej (z pewnymi wyjątkami), ale na podstawie przejściowych przepisów ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych („Ustawa covidowa”).

Przedstawiamy kluczowe zmiany z perspektywy praktyki sporów cywilnych – tym ważniejsze, że znajdą one zastosowanie do już trwających postępowań. Tym samym, od 14 marca br. zasadniczo w każdym postępowaniu, do którego stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, zagwarantowanie sobie udziału w posiedzeniu zdalnym będzie wymagało wcześniejszych działań. Niektórym czynnościom prowadzonym dziś zdalnie będzie można się skutecznie sprzeciwić, a każdy profesjonalny pełnomocnik, jeśli jeszcze tego nie zrobił, będzie musiał posiadać konto w portalu informacyjnym.

Doręczenia przez portal informacyjny przeniesione do Kodeksu postępowania cywilnego

Do Kodeksu postępowania cywilnego na stałe trafią doręczenia pism sądowych przez portal informacyjny, wcześniej funkcjonujące na podstawie Ustawy covidowej. Staną się one zasadniczo obowiązkowe dla pełnomocników profesjonalnych (adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi) oraz innych wybranych podmiotów (prokuratorzy, organy emerytalne oraz Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej). Doręczenia te nie będą jednak obejmować:

• pism doręczanych wraz z odpisami pism procesowych stron lub innymi dokumentami niepochodzącymi od sądu – chyba że sąd dysponuje ich kopią utrwaloną w postaci elektronicznej;
• pism, których charakter uniemożliwia doręczenie przez portal informacyjny (np. uwierzytelnionych odpisów orzeczeń lub tytułów wykonawczych).

Kwestie szczegółowego trybu i sposobu doręczania pism sądowych za pośrednictwem portalu informacyjnego mają zostać określone w drodze rozporządzenia przez Ministra Sprawiedliwości, działającego w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw informatyzacji.

Doręczenia przez portal informacyjny mają stanowić w założeniu ustawodawcy wyjątek od doręczeń „za pośrednictwem systemu teleinformatycznego”. System ten jednak zasadniczo nie istnieje (poza nielicznymi wyjątkami dotyczącymi m.in. postępowania rejestrowego, wieczystoksięgowego oraz elektronicznego postępowania upominawczego), stąd też wyjątek ten na razie pozostanie regułą.

Obowiązek posiadania konta w portalu informacyjnym przez profesjonalnych pełnomocników

Wobec wprowadzenia doręczeń przez portal informacyjny do Kodeksu postępowania cywilnego, Ustawa nowelizująca – po raz pierwszy wprost – nakłada obowiązek posiadania konta w tym portalu m.in. na:

• wykonujących zawód adwokatów, radców prawnych oraz rzeczników patentowych;
• biegłych wpisanych na listę sądową;
• Prokuratorię Generalną.

Sąd Najwyższy zwracał uwagę, że obowiązujące przepisy Ustawy covidowej nie przewidywały wprost obowiązku posiadania przez pełnomocników procesowych konta w portalu informacyjnym, co otwierało możliwość kwestionowania skuteczności doręczenia przez portal. Na mocy Ustawy nowelizującej to się zmieni.

Posiedzenia zdalne na stałe w Kodeksie postępowania cywilnego

Do Kodeksu postępowania cywilnego zostanie również wprowadzona regulacja dotycząca posiedzeń zdalnych, dotychczas funkcjonujących na podstawie Ustawy covidowej. Jeśli charakter planowanych czynności na to pozwoli oraz jeżeli prawa stron będą chronione, posiedzenie zdalne będzie mogło odbyć się na zarządzenie Przewodniczącego wydane:

• z urzędu – w takim przypadku uczestnik powinien zgłosić sądowi zamiar zdalnego udziału w posiedzeniu najpóźniej na 3 dni robocze przed jego wyznaczonym terminem;
• na wniosek osoby, która ma w nim uczestniczyć, złożony na 7 dni od doręczenia zawiadomienia albo wezwania na posiedzenie. W przypadku uwzględnienia wniosku pozostali uczestnicy – jeśli chcą wziąć udział w takim posiedzeniu również w formie zdalnej – powinni zgłosić ten zamiar sądowi w opisanym trybie.

Brak wniosku lub zgłoszenia, o których mowa powyżej, będzie obligować do stawiennictwa osobistego w budynku sądu (co może stanowić utrudnienie w przeprowadzaniu rozpraw całkowicie online).

Zarządzając przeprowadzenie posiedzenia zdalnego, przewodniczący może również zastrzec, że określona osoba będzie mogła wziąć udział w takim posiedzeniu, jeśli będzie przebywać w budynku innego sądu. Natomiast w przypadku prowadzenia posiedzenia przy drzwiach zamkniętych, posiedzenie zdalne będzie co do zasady niedopuszczalne – chyba że wszyscy uczestnicy posiedzenia będą przebywać w budynkach sądowych. To rozwiązanie w zasadniczy sposób, jak się wydaje, ograniczy zastosowanie instytucji posiedzeń zdalnych w tych sprawach, które rozpoznawane są na posiedzeniach przy drzwiach zamkniętych.

Osoba biorąca udział w posiedzeniu zdalnym, przebywająca poza budynkiem sądu, będzie zobowiązana poinformować sąd o miejscu, w którym przebywa.

Jednocześnie niektóre czynności procesowe nadal nie będą mogły zostać skutecznie dokonane na posiedzeniach zdalnych. Chodzi tutaj m.in. o zgłoszenie interwencji ubocznej, podniesienie zarzutu potrącenia czy większość przypadków zmiany powództwa.

W postępowaniu mediacyjnym posiedzenie może mieć charakter zdalny wyłącznie za zgodą obu stron.

Ponadto, w Biuletynie Informacji Publicznej Minister Sprawiedliwości ma dokonać obwieszczenia standardów technicznych oprogramowania i wymagań sprzętowych, niezbędnych do uczestniczenia w posiedzeniach zdalnych. Powinno to – co szczególnie istotne dla praktyków – doprowadzić do ujednolicenia wymogów i możliwości programów (aplikacji) używanych przez sądy.

Postępowanie dowodowe na posiedzeniach zdalnych

Zmiany dotyczące posiedzeń zdalnych mają także swoje odzwierciedlenie w trybie prowadzenia postępowania dowodowego. Strona będzie mogła:

• wskazać we wniosku dowodowym, czy domaga się przeprowadzenia dowodu w ramach posiedzenia zdalnego, o czym zdecyduje sąd biorąc pod uwagę charakter dowodu;
• sprzeciwić się przesłuchaniu świadka lub strony w trybie zdalnym, składając sprzeciw w terminie 7 dni od dnia uzyskania informacji o zamiarze przeprowadzenia takiego przesłuchania. Skuteczny sprzeciw będzie wiążący dla sądu i zobliguje go do wezwania świadka lub strony do osobistego stawiennictwa na sali sądowej;
• złożyć wniosek o przeprowadzenie czynności z udziałem biegłego na sali sądowej – nie będzie on jednak wiążący dla sądu (jak w przypadku świadka i strony).

Jednocześnie jednak sąd obligatoryjnie zarządzi przeprowadzenie czynności na sali sądowej wtedy, gdy wiarygodność opinii biegłego przedstawianej w ramach posiedzenia zdalnego będzie budziła wątpliwości. Przeglądanie akt sprawy przez portal informacyjny Ustawa nowelizująca umożliwiać będzie sądom udostępnianie stronom i uczestnikom postępowania akt sprawy oraz odpisów, kopii lub wyciągów z tych akt za pośrednictwem portalu informacyjnego. W ten sam sposób sąd będzie mógł również przedstawić akta biegłemu na potrzeby sporządzenia opinii.

Webinarium

O praktycznych skutkach oraz potencjalnych trudnościach związanych z wprowadzeniem Ustawy nowelizującej szerzej powiedzą podczas webinarium 5 marca Piotr Białach oraz Szymon Jelonek z Zespołu Postępowań Sądowych i Arbitrażu. Więcej informacji oraz rejestracja dostępne są na stronie webinarium.