AKTUALIZACJA 23 kwietnia 2020

W ramach łagodzenia negatywnych skutków epidemii COVID-19 w aspekcie ekonomicznym i organizacyjnym, z dniem 31 marca 2020 roku weszła w życie obszerna zmiana ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych („Ustawa”) (zob. ustawę z dnia 31 marca 2020 roku o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw, opublikowaną w Dz.U. z 2020 roku, poz. 568, dostępną pod linkiem).

Wprowadzone zmiany obejmują pakiet rozwiązań wpływających m.in. na przebieg postępowań sądowych. Poniżej przekazujemy podsumowanie zmian w zakresie postępowań cywilnych, restrukturyzacyjnych oraz upadłościowych.

W ramach aktualizacji niniejszego alertu, uwzględniliśmy również zmiany w Ustawie wprowadzone na mocy ustawy z dnia 16 kwietnia 2020 roku o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 („Ustawa 2”).

Zawieszenie terminów procesowych

Na mocy Ustawy w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, bieg terminów procesowych m.in. w postępowaniach cywilnych, w tym w postępowaniach egzekucyjnych (ale także w postępowaniach karnych i administracyjnych) co do zasady nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres (art. 15zzs ust. 1).

Dotyczy to wszystkich terminów (zarówno ustawowych, jak i sądowych, tj. wyznaczonych przez sąd) na dokonanie czynności w toku ww. postępowań, w szczególności na wniesienie środka zaskarżenia lub innego pisma procesowego. Terminy te rozpoczną swój bieg (jeżeli nie rozpoczął się on do tej pory) albo będą go kontynuowały (w przepadku terminów zawieszonych) dopiero od chwili ustania stanu epidemii lub zagrożenia epidemicznego.

Powyższy skutek nie obejmuje terminów w „sprawach pilnych” (zdefiniowanych w art. 14a ust. 4 i 5), do których należą m.in. postępowania dotyczące tymczasowego aresztowania, opieki nad małoletnim, czy też przesłuchania świadka przez sąd w trybie zabezpieczenia dowodu (art. 14a ust. 4).

Art. 14 ust. 5 z kolei do spraw pilnych zalicza także te, w przypadku których ustawa określa termin ich rozpatrzenia przez sąd, co sugerowałoby, że w postępowaniach cywilnych zawieszenie terminów nie obejmuje m.in. spraw z wniosków o zabezpieczenie roszczeń i wniosków o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu. Jednakże, mając na uwadze, że wskazany art. 14 ust. 5 odwołuje się jedynie do spraw pilnych wskazanych w ust. 3, który dotyczy jedynie postępowań sądowoadministracyjnych, raczej uznać należy, że ten wyjątek nie znajduje zastosowania do postępowań cywilnych.

Takie rozwiązanie można uznać za niedopatrzenie ze strony ustawodawcy. Wyłączył on bowiem w ten sposób z kategorii spraw pilnych sprawy cywilne, które z uwagi na swój szczególny charakter mają być rozpoznawane w odpowiednio krótkim czasie, przede wszystkim sprawy z wniosków o zabezpieczenie (które nota bene w zarządzeniach prezesów sądów wydawanych jeszcze przed wejściem w życie opisywanych zmian, były zaliczane do spraw pilnych, rozpoznawanych przez sądy na bieżąco).

Skutek ten mógłby łagodzić art. 14a ust. 9, na mocy którego prezes właściwego sądu może zarządzić rozpoznanie każdej sprawy jako pilnej, jeżeli jej nierozpoznanie mogłoby spowodować niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzi lub zwierząt, poważną szkodę dla interesu społecznego, albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną, a także gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości. Jednakże, wyłączenie skutku zawieszenia biegu terminów nie obejmuje wprost ww. spraw , tj. tych, co do których prezes sądu zarządził ich rozpoznanie jako pilnych (por. art. 15zzs ust. 2, w którym brak odwołania do art. 14a ust. 9). Nie można jednak wykluczyć także interpretacji celowościowej Ustawy, zgodnie z którą także w tych sprawach terminy ustawowe i sądowe nadal biegną.

Sprawy z wniosków o zabezpieczenie nie zostały zaliczone do „spraw pilnych” również na mocy Ustawy 2, która jednak wprowadza rozwiązania mające na celu ułatwienie rozpoznawania takich wniosków. Zgodnie z art. 92 Ustawy 2, w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 wniosek o udzielenie lub zmianę zabezpieczenia w sprawach cywilnych sąd rozpoznaje w składzie jednego sędziego oraz na posiedzeniu niejawnym, o ile na podstawie całokształtu okoliczności sprawy sąd nie uzna za konieczne rozpoznania wniosku na rozprawie. Powyższe rozwiązania stanowią w istocie rozszerzenie, a w pewnym zakresie powtórzenie rozwiązań już przewidzianych na mocy samych przepisów k.p.c. (por. art. 735 § 2 k.p.c. oraz art. 148 § 3 k.p.c.).

Poza sprawami pilnymi, skutek w postaci zawieszenia biegu terminów nie obejmuje także innych wybranych spraw wskazanych wprost w Ustawie, w szczególności niektórych postępowań na gruncie ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku Prawo zamówień publicznych (por. art. 15zzs ust. 3 i 4 Ustawy), a także (na mocy nowelizacji dokonanej Ustawą 2), postępowań administracyjnych i sądowych, w tym sądowoadministracyjnych, dotyczących infrastruktury telekomunikacyjnej w rozumieniu art. 2 pkt 8 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne.

Jednocześnie, czynności dokonane w toku ww. postępowań – pomimo zawieszenia biegu ich terminów – będą skuteczne (art. 15zzs ust. 7). Oznacza to, że strony i uczestnicy postępowań cywilnych mogą nie korzystać z przyznanej im swoistej prolongaty i skutecznie dokonywać czynności procesowych również w czasie, w którym bieg terminów na ich dokonanie jest zawieszony. Ma to znaczenie szczególnie w przypadkach mogących budzić wątpliwości np. co do tego, czy dana sprawa stanowi sprawę pilną, w których strony będą w czasie epidemii lub zagrożenia epidemicznego podejmowały działania z daleko posuniętej ostrożności procesowej.

Mimo dość kategorycznego sformułowania Ustawy w omawianym zakresie, zalecamy dużą ostrożność przy stosowaniu powyższych przepisów z uwagi na brak wykształconej na ich tle praktyki orzeczniczej, a także daleko idące konsekwencje uchybienia terminom procesowym prawa cywilnego (bezskuteczność czynności procesowej – np. wniesienia apelacji, skargi kasacyjnej, etc.). Z praktycznego punktu widzenia bieżące dokonywanie czynności procesowych w tych sprawach, w których jest to możliwe, pozwoli także uniknąć negatywnego efektu skumulowania koniecznych do podjęcia działań po ustaniu stanu epidemii.

Ponadto:

• w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii nie przeprowadza się rozpraw ani posiedzeń jawnych, z wyjątkiem rozpraw i posiedzeń jawnych w sprawach pilnych opisanych powyżej (art. 15zzs ust. 6),
• zaprzestanie czynności przez sąd lub inny organ prowadzący ww. postępowania w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii nie może być podstawą wywodzenia środków prawnych dotyczących bezczynności, przewlekłości lub naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 15zzs ust. 11). Oznacza to, że Ustawa w istocie wyłącza możliwość wniesienia na podstawie ww. okoliczności skutecznej skargi na przewlekłość postępowania (w rozumieniu ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki),
• w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, nie wykonuje się tytułów wykonawczych nakazujących opróżnienie lokalu mieszkalnego (art. 15zzu ust. 1; por. dodany Ustawą 2 art. 15 zzu ust. 2, przewidujący jednak wyłączenie tego zakazu względem orzeczeń wydanych na podstawie art. 11a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie). Literalne brzmienie przepisu jasno wskazuje, że nie dotyczy on lokali niemieszkalnych – czyli eksmisje niepłacących najemców lokali usługowych nadal powinny być możliwe.

Organizacja pracy sądów

Niezależnie od powyższych najświeższych rozwiązań ustawowych, w ostatnim okresie sądy podejmowały próby pozaustawowego rozwiązania problemów organizacyjnych wywołanych epidemią COVID-19, przede wszystkim w oparciu o zarządzenia prezesów sądów (zob. przykładowo zbiór zarządzeń Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie dostępny pod linkiem).

W praktyce działalność sądów została istotnie ograniczona, w szczególności:

• w większości sądów terminy rozpraw i posiedzeń jawnych (za wyjątkiem spraw uznanych za pilne – zazwyczaj określanych każdorazowo w zarządzeniu prezesa danego sądu) zostały odwołane do końca kwietnia 2020 roku,
• wiele sądów wstrzymało wysyłki pism sądowych w sprawach nieuznanych za pilne (zazwyczaj określonych każdorazowo w zarządzeniu prezesa danego sądu) – aby uniknąć skutku ich doręczenia stronom w postaci rozpoczęcia biegu terminów procesowych, np. na wniesienie środka zaskarżenia,
• dostęp interesantów do czytelni akt oraz biur podawczych został wyłączony lub co najmniej istotnie ograniczony (co naturalnie utrudnia bieżącą pracę pełnomocników procesowych, w tym kontrolę nad czynnościami podejmowanymi w toku postępowań przez sąd lub stronę przeciwną).

Ograniczenie dostępności biur podawczych powoduje utrudnienia w składaniu pism do sądów. Należy zauważyć, że chociaż pierwotny projekt ustawy przewidywał pod pewnymi warunkami możliwość dokonywania doręczeń w postępowaniach sądowych drogą elektroniczną (na podane sądowi przez strony i uczestników postępowania adresy e-mail, przez platformę ePUAP lub za pośrednictwem portalu informacyjnego sądów powszechnych), ostatecznie rozwiązanie to nie zostało uwzględnione w treści uchwalonej Ustawy (treść projektowanego uprzednio art. 15zzv; obecnie usunięta i zastąpiona inną treścią normatywną).

Pewnym ułatwieniem może być pozornie przewidziana przez niektóre sądy możliwość wnoszenia środków odwoławczych oraz wniosków o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia lub zarządzenia i doręczenie go wraz z uzasadnieniem za pomocą poczty elektronicznej (zob. przykładowo komunikat w tej sprawie zamieszczony na stronie internetowej Sądu Okręgowego w Warszawie).

Wniesione w ten sposób pisma procesowe są zazwyczaj (w zależności od danego sądu i z zachowaniem wytycznych przewidzianych zarządzeniem prezesa tego sądu – nie ma jednolitego rozwiązania dla wszystkich sądów w tym zakresie) drukowane przez pracowników sądu, opatrywane prezentatą sądu i po dokonaniu tych czynności traktowane jak złożone na biurze podawczym. Takie działanie znajduje podstawę w orzecznictwie (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2012 roku, III CZP 9/12). Należy jednak przy tym zachować szczególną ostrożność – zgodnie bowiem z ww. uchwałą, w takim wypadku za datę wpływu pisma do sądu uznaje się datę jego wydruku, na którą oczywiście strony postępowania nie mają wpływu (por. również treść komunikatu przytoczonego powyżej).

W świetle powyższego, w przypadku, w którym właściwy sąd nie przyjmuje pism w swoim biurze podawczym, najpewniejszym sposobem na złożenie pisma procesowego w wymaganym terminie jest oddanie pisma procesowego w polskiej placówce pocztowej operatora wyznaczonego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 roku – Prawo pocztowe (którym jest obecnie Poczta Polska S.A.) lub w placówce pocztowej operatora świadczącego pocztowe usługi powszechne w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej – wówczas dla zachowania terminu liczy się data stempla pocztowego (art. 165 § k.p.c.). Oczywiście należy mieć też na uwadze raportowane ograniczenia w działalności placówek pocztowych Poczty Polskiej S.A.– w tym skrócenie godzin ich funkcjonowania.

Pomimo powyższych ograniczeń, działalność sądów nie została całkowicie wstrzymana na mocy Ustawy ani też zarządzeń prezesów sądów. Tym samym, sądy nie tylko rozpoznają na bieżąco sprawy pilne, ale także – w sprawach, w których jest to możliwe – wydają orzeczenia na posiedzeniach niejawnych (w tym zakresie w szczególności należy uważać na obecną treść art. 1481 § 1 k.p.c. oraz art. 374 k.p.c., pozwalających w określonych sytuacjach rozstrzygnąć sprawę co do istoty w pierwszej lub w drugiej instancji na posiedzeniu niejawnym). W wielu przypadkach w sprawach, których stan jeszcze na to pozwala, można wyłączyć możliwość rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym w drodze złożenia w dużym uproszczeniu w pozwie lub w apelacji (albo, odpowiednio, odpowiedzi na pozew lub odpowiedzi na apelację) wniosku o rozpoznanie sprawy na rozprawie.

Brak wpływu na terminy przedawnienia roszczeń cywilnoprawnych

Ostrożne podejście do brzmienia przepisów Ustawy nakazuje uznanie, że na jej mocy bieg terminów prawa cywilnego, w tym terminów przedawnienia, nie ulega zawieszeniu. Wprawdzie art. 15zzr ust. 1 regulujący zawieszenie biegu terminów materialnoprawnych jest dość niejasny (z jednej strony wskazuje na zawieszenie biegu terminów prawa administracyjnego, z drugiej jako przykład takich terminów wskazuje m.in. terminy przedawnienia oraz terminy, których niezachowanie powoduje wygaśnięcie lub zmianę praw rzeczowych oraz roszczeń i wierzytelności), ale biorąc pod uwagę historię legislacyjną tego przepisu (tj. usunięcie odniesienia do terminów cywilnoprawnych znajdującego się w pierwotnym projekcie ustawy), obrona stanowiska, że dotyczy on terminów prawa cywilnego, będzie raczej trudna.

Z powyższego wynika zatem, że terminy przedawnienia roszczeń (a także terminy zawite na dokonanie określonych czynności, terminy zasiedzenia, etc.) biegną nieprzerwanie, także w czasie stanu epidemii lub zagrożenia epidemicznego, a Ustawa nie przyznaje wierzycielom możliwości tymczasowego wstrzymania się od czynności mających na celu przerwanie upływającego terminu przedawnienia ich roszczeń (w szczególności wniesienia powództwa lub zawezwania do próby ugodowej). Oczywiście, podjęcie takich czynności jest nadal możliwe (choć w praktyce może być utrudnione – chociażby z uwagi na przytoczone wyżej ograniczenie przez sądy działalności ich biur podawczych).

Wpływ powyższych rozwiązań na postępowania upadłościowe i restrukturyzacyjne

Opisane powyżej skutki Ustawy w postaci zawieszenia terminów procesowych dotyczą także zasadniczo postępowań upadłościowych i restrukturyzacyjnych (będących postępowaniami sądowymi). Oznacza to, że w sprawach innych niż pilne co do zasady wszelkie terminy prawa procesowego, tak ustawowe, jak i sądowe, przewidziane na dokonanie czynności przez uczestników ww. postępowań (zarówno dłużnika, jak i wierzycieli) ulegają zawieszeniu, a nierozpoczęte – nie zaczynają biegu.   

Wyjątek – wprowadzony na mocy Ustawy 2 – stanowią sprawy o rozpoznanie wniosku restrukturyzacyjnego w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne („p.r.”), zaliczone do kategorii „spraw pilnych” (por. nowe brzmienie art. 14a ust. 4 pkt 17 Ustawy). Z literalnego brzmienia ww. przepisu należy wywodzić, że do kategorii spraw pilnych należeć będą jedynie sprawy w przedmiocie otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego (przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego albo sanacyjnego) oraz wniosku o zatwierdzenie układu przyjętego w postępowaniu o zatwierdzenie układu (por. art. 7 ust. 2 p.r.). W konsekwencji, terminy procesowe obowiązujące w ww. postępowaniach nie ulegają zawieszeniu, tj. kontynuują swój bieg na zasadach ogólnych.

W zakres normowania nowego art. 14a ust. 4 pkt 17 Ustawy nie będą natomiast wchodzić już wszczęte postępowania restrukturyzacyjne, podobnie jak żadne sprawy upadłościowe (tj. postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości ani właściwe postępowanie upadłościowe). Nie można jednak wykluczyć, że w sytuacjach szczególnych tego rodzaju sprawy będą uznawane za pilne na podstawie art. 14a ust. 9, szczególnie w oparciu o przesłankę potencjalnej poważnej szkody dla interesu społecznego. To mogłoby potencjalnie – choć nie bez istotnych wątpliwości – spowodować, że terminy w nich biegłyby normalnie (na temat kategorii spraw pilnych zob. szerzej uwagi powyżej).

W przypadku postępowań upadłościowych i restrukturyzacyjnych również obowiązuje zakaz przeprowadzania posiedzeń jawnych. Należy jednak mieć na względzie fakt, że postanowienia sądu upadłościowego oraz restrukturyzacyjnego (a także sędziego-komisarza) zapadają co do zasady na posiedzeniach niejawnych. Jak wskazano wyżej, takie posiedzenia mogą się odbywać i faktycznie się odbywają (np. wydawane są postanowienia o ogłoszeniu upadłości).

Ponadto, jako że sprawy pilne są wyłączone spod ogólnego zakazu przeprowadzania rozpraw oraz posiedzeń jawnych w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii – możliwe jest m.in. wyznaczenie rozprawy w celu rozpoznania wniosku o otwarcie postępowania układowego lub sanacyjnego (art. 270 ust. 2 oraz art. 288 ust. 1 p.r.). W praktyce ma to jednak niewielkie znaczenie, ponieważ również wnioski restrukturyzacyjne są co do zasady rozpoznawane na posiedzeniach niejawnych.

W ramach aktualizacji, informujemy, że na mocy Ustawy 2 wprowadzono odroczenie terminu na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości dla dłużników, wobec których podstawa do ogłoszenia upadłości powstała w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, a stan niewypłacalności powstał z powodu COVID-19 (szerzej na ten temat oraz o innych zmianach w zakresie prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego w związku z COVID-19 zob. pod linkiem.

W przypadku jakichkolwiek dalszych pytań dotyczących wpływu epidemii COVID-19 na dotychczasowe lub potencjalne postępowania sądowe, w tym upadłościowe i restrukturyzacyjne, zachęcamy do kontaktu.